Historie van de kerk

Geschiedenis

De vroeg dertiende eeuwse kerk staat vlak langs de weg op een hoge wierde van 2.67m boven N.A.P. in Oldenzijl. De naam is een verwijzing naar een oude zijl (=sluis) in de vroegere dijk. De kerk was gewijd aan Sint Nicolaas, de beschermheilige van onder andere de zeevarenden, schippers en bootwerkers.

De zijgevels zijn eenvoudig met vier romaanse diepliggende vensters. Het schip van de kerk bestond oorspronkelijk uit vier traveeën waarvan de twee westelijke traveeën in de vijftiende eeuw vanwege bouwvalligheid zijn herbouwd. Gelukkig bleef het koor gespaard. Het koor, vanouds de apsis genoemd, is de halfronde ruimte aan de oostzijde van  de kerk en is lager dan de kerk. De gevel van het koor is verdeeld in een beneden – en bovenzone. Het uitbundige en sierlijk metselwerk maakt het tot het meest bijzondere Romaanse baksteenkoor in Groningen. Hoewel de kerk van Oldenzijl nog vele romaanse kenmerken heeft, wordt deze vanwege de bouwperiode gerekend tot de vroeg romano-gotische bouwstijl.    

Volgens een wandtekst op de noordelijke kerkwand is de kerk in 1570 ‘grondig hersteld’. Aan dezelfde wand hangt ook een gedenkbord dat in 1683 -in opdracht van de collatoren en de pastor van Oldenzijl- een nieuwe spitse toren (dakruiter), een uurwerk en een klinkende klok is geplaatst. Aan de zuidwest zijde van de kerk heeft ooit een vrijstaande toren (mogelijk een klokkenstoel) met luidklok gestaan. Deze toren werd in 1829 afgebroken. De oorspronkelijke dertiende eeuwse klok, een van de oudste van de provincie, is toen verkocht aan de (voormalige) Hervormde kerk in Warfhuizen waar deze nog steeds hangt. Oldenzijl heeft dus bijna anderhalve eeuw twee klokken kunnen horen luiden.  

De huidige klok van Oldenzijl is in maart 1943 gevorderd door de Duitsers. Na de oorlog bleek de klok in Olst te zijn beland. In oktober 1945 werd de klok weer teruggehangen in de dakruiter van Oldenzijl.  

In de jaren 1950-’52 werd de kerk, zowel het exterieur als het interieur, grondig en zorgvuldig gerestaureerd. De dakconstructie werd gewijzigd waardoor het dak van het schip van de kerk hoger kwam te liggen dan het dak van het koor. Het torentje werd vernieuwd. De steunberen tussen het schip en het koor werden vervangen door lisenen. Daardoor werden de fraaie rozet- of vierpasvensters, de zogenaamde hagioscopen,  tussen het schip- en de koorruimte weer zichtbaar. De zuidelijke vensters kregen weer hun romaanse karakter. De officiële ingang van de kerk kwam aan de westzijde van de kerk.

Door het brede middenpad in de kerk loop je de kerk binnen en komt uit in de halfronde absis. Ook hier is een onderverdeling in boven- en onderzone. Door de drie vensters in de bovenzone valt het licht prachtig naar binnen. In de onderzone worden de zeven spaarvelden van elkaar gescheiden door zuiltjes met versierde kapiteeltjes met gebakken  mensen- en dierenkoppen.

In het schip van de kerk is een  eenvoudig bankenplan opgesteld. Aan de zuidmuur staat de eikenhouten preekstoel, gebouwd in 1768 in Louis XV-stijl. De kerkbanken zijn gericht naar de preekstoel, het centrale punt in de eredienst. Voor de restauratie stond er rond de preekstoel een doophek van ongeveer het jaar 1700. In deze liturgische ruimte stond ook het eenvoudige koperen doopbekken. Het klankbord boven de preekstoel is sinds de restauratie verdwenen. Recht tegenover de preekstoel staat de herenbank. Op het achterschot van de achttiende eeuwse herenbank staan de familiewapens van Alberda (links) en Clant (rechts), de collatoren van de kerk aan het einde van de zeventiende eeuw.

Op de galerij stond vanaf het midden van de jaren vijftig van de vorige eeuw een eenvoudig harmonium om de gemeentezang te begeleiden. Rond 1990 is deze vervangen door een klein kistorgel. In 2019 kreeg de Nicolaaskerk weer een orgel van formaat, namelijk het Van Oeckelenorgel uit de afgebroken kerk van Garsthuizen.